ڕۆڵی نەوشیروان مستەفا لە گۆڤاری ڕزگاریدا

لەم باسەدا، ڕۆڵ‌و ئەزمونی (نەوشیروان مستەفا) لەگۆڤاری ڕزگاریدا خراوەتە ڕوو، هەم ئاوڕێكیش لە گۆڤاری ڕزگاری دراوەتەوەو دوو شیعریش كە بەناوی "ڕێژەن" بڵاوی كردووەتەوە خراوەتە ڕوو.

بیبلۆگرافیای گۆڤاری ڕزگاری

گۆڤاری ڕزگاری گۆڤارێكی هەفتانەی گشتی بووە، لە شاری سلێمانی دەردەچوو، خاوەنی ئیمتیاز (نەوشیروان مستەفا) و سەرنوسەر پارێزەر (شازاد سائب) بوو، ژمارە یەكی لە ڕۆژی یەكشەمەی 20 ی نیسانی ساڵی (1969) دەرچووە، ژمارە (15)ی كەدوا ژمارەی بووە لە 27ی مارتی ساڵی 1970 دا دەرچووە.

ڕۆڵ و پیگەی (نەوشیروان مستەفا) لە گۆڤاری ڕزگاریدا

گۆڤاری ڕزگاری، كە لە ساڵی (1969)دا دەردەچوو، (نەوشیروان مستەفا) خاوەنی ئەو گۆڤارە مانگانەیە بووە، لە بارەی ئەو گۆڤارەوە كە (15) ژمارەی لە ماوەی زیاتر لە ساڵێكدا لێدەرچووە. بە پێی وتەی هەندێ هاوڕێی (نەوشیروان مستەفا) گۆڤارەكە بە گۆڤاری ماوییەكان ناسرابوو، ڕەفعەتی مەلا لە بارەی گۆڤاری ڕزگارییەوە دەڵێت:(دیارە ئێمە بازنەیەكی ڕۆشنیبیمان لە شاری سلێمانی هەبوو، كە زۆرجار لە بارەگای گۆڤاری ڕزگاری كۆدەبووینەوە، كە لەلایەن ئەو گەنجە شۆڕشگێڕانەی ئەو سەردەمەوە ئەم بازنانە دروستكرابوون، نەوشیروان مستەفا دەوری سەرەكی تێدا هەبوو).

ڕەفعەتی مەلا هەر لەو بارەوە دەڵێت: ( ئەو گەنجانەی ئەو سەردەمە بریتیبوون لە نەوشیروان مستەفا، مەحمودی مەلا عێزەت، فوادی مەلا مەحمود، سمكۆ فەتحوڵا، من، حەمە چاوشین، كۆمەڵێك گەنجیتربووین، كە مامجەلال دەهات موحازەراتی دەداینێ، لەو موحازەراتانەدا زیاتر وەك باو بوو كتێبەكانی ماومان دیراسە دەكرد)).
ڕفعەتی مەلا لە درێژەی قسەكانیدا دەڵێت:( ئەم حەڵقە ڕۆشنبیریانە، لە كۆتایدا بووبە بنەمایەك بۆ دروستبوونی كۆمەڵەی ڕەنجدەرانی كوردساتان، هەر بە پێی قسەكانی ڕەفعەتی مەلا پاش بەیانی 11 – ئازار، ئەوان هەموویان لە سلێمانییەوە بۆ خواروی عێراق دوردەخرێنەوە، پاشان لە بەغداد یەكدەگرنەوە، ئیدی لەو سەردەمەدا (نەوشیروان مستەفا) بەرەو نەمسا بە مەبەستی خوێندن و دوركەوتنەوە لە هەڕەشەكانی ئەو سەردەمەی حوكومەتی عێراق بەڕێدەكەوێت، كە لەو سەردەمەدا لە لایەن حكومەتی عێراقەوە سزای لە سێدارەدانی بۆ دەرچوبوو).

 

 

بابەتە بڵاوكراوەكانی نێو گۆڤاری ڕزگاری

گۆڤاری ڕزگاری، لە سەرەتای دەرچوونیەوە تا كۆتا ژمارەی دەرچوونی گرنگی بە بابەتی جۆراو جۆر داوەو لە سەرجەم ژماركاندا كە (15) ژمارەی لێدەرچووە، بابەتە جۆراوجۆرەكانیش ئەمانەن:
یەكەم: بابەتی ئەدەبی:
گۆڤاری ڕزگاری، لە سەرەتای دەرچوونیەوە تا كۆتا ژمارەی دەرچوونی گرنگی بە بابەتی ئەدەبی داوەو لە سەرجەم ژماركاندا كە (15) ژمارەی لێدەرچووە بابەتی ئەدەبی جۆراوجۆری تێدا بڵاوكراوەتەوە.
بابەتە ئەدەبییە بڵاوكراوەكان بریتین لەمانەی خوارەوە:
1- شیعر
شیعرە بڵاوكراوەكانی ناو گۆڤاری ڕزگاری
لە گۆڤاری ڕزگاریدا گرنگییەكی زۆر دراوە بە بڵاوكردنەوەی شیعر، شیعریان وەك چەكێك بەكارهێناوە بۆ ڕووبەڕووبونەوەی دوژمنان و دەردە كوشندەكانی ئەوسەردەمەی كۆمەڵگای كوردی.
شیعر: زادەی بارودۆخێكی هۆشەكی مرۆڤە لە چوارچێوەی سروشتدا، واتە شاعیر بارودۆخێكی لێدێت كە لە ئەنجامی ئەو بارودۆخەدا جۆرە پەیوەندیەكی هۆشەكی لەنێوان شاعیر و شتەكانی دەوروبەریدا پەیدا دەكات. ئەم پەیوەندیەش بۆخۆی پەیوەندیەكی ڕۆحی ئەوتۆیە كە شتەكان تێیدا حاڵەتی ڕەهای فیزیكی و مەتریاڵی خۆیان لە دەستدەدەن، هەندێك لە هەست و سۆز و بیرەكانی شاعیریان ئاوێتە دەبێت.
لێرەدا ئەو زانیاریانە دەخەینەڕوو كە لەسەر شیعر بڵاوكراونەتەوە لە گۆڤاری ڕزگاریدا.
1. لە ژمارە (1) دا چەند پارچە شیعرێكی ((دیلان)) بڵاوكراوەتەوە.
2. لە ژمارە (2) دا چەند سەرنجێك لەسەر ژیان و بەرهەمەكانی ((هەژار موكریانی)) بڵاوكراوەتەوە.
3. لە ژمارە (3) دا باسێك لە ژیان و بەرهەمەكانی ((مەلا ئاوارە)) بڵاوكراوەتەوە.
4. لە ژمارە (4) دا پارچە شیعرێكی ((دیلان)) بڵاوكراوەتەوە.
5. لە ژمارە (5) دا چەند پارچە شعرێكی هەریەكە لە ((قانع، دیلان، جەمال شارباژێڕی)) بڵاوكراوەتەوە.
6. لە ژمارە (6)دا چەند پارچە شیعرێكی هەریەكە لە ((برایم ئەحمەد، هیمن موكریانی، قانع)) بڵاوكراوەتەوە.
7. لە ژمارە (7)دا چەند پارچە شیعرێكی هەریەكە لە ((قانع، مەنگوڕی، وەرزێر)) بڵاو كراوەتەوە.
8. لە ژمارە (8)دا چەند پارچە شیعرێكی هەریەكە لە ((ڕێژەن، جەمال شارباژێڕی، خەبات)) بڵاوكراوەتەوە.
((ڕێژەن)) نازناوی شیعری ((نەوشیروان مستەفایە)).
9. لە ژمارە (9)دا چەند پارچە شیعرێكی هەریەكە لە ((قانع، جەلال میرزا كەریم، عەبدوڵا پەشێو) بڵاوكراوەتەوە.
10. لە ژمارە (10)دا چەند پارچە شیعرێكی هەریەكە لە (محمد مستەفا كوردی، كاوە، حاجی قادری كۆی) بڵاوكراوەتەوە.
11. لە ژمارە (11)دا چەند پارچە شیعرێكی ((كاوە)) بڵاوكراوەتەوە.
12. لە ژمارە (12)دا چەند پارچە شیعرێكی هەریەكە لە ((محەمەد مستەفا كوردی، ڕێژەن، قانع)) بڵاوكراوەتەوە.
13. لە ژمارە (14_15)دا چەند پارچە شیعرێكی ((دڵدار)) بڵاوكراوەتەوە.

 

 

بەرهەمە بڵاوكراوەكانی (نەشیروان مستەفا) لە گۆڤاری ڕزگاریدا

(نەوشیروان مستەفا)، كە خاوەن ئیمتیازی گۆڤاری ڕزگارییە، چەند بابەت و شیعری تیادا بڵاو كردووەتەوە بەناونیشانەكانی (ئینجانە، داستانی ڕەنجی بێهودە)، (ڕەخنەی ئەدەبی)، (بابەتی سیاسی)، هەروەها نازناوی شیعریشی بەكار هیناوە، كە (ڕێژەن)ە، ڕێژەنیش لە زمانی كوردیدا بە واتای بەرهەمدار دێت.
1- شیعر
ئەو شیعرانەی نەوشیروان مستەفا لە گۆڤاری ڕزگاریدا بڵاویكردوەتەوە ژمارەیان دوو شیعرە، شیعرەكانیش ئەمانەن.
یەكەم: شیعری ئینجانە
(ئینجانە)
بۆ مەرگی تۆ
مەرگی پێشمەرگەیەكی قارەمان
كە ئاسۆی پیرۆزی گەلی، بە خوێنی خۆی، ئاڵ هەڵگەڕان
كە هەتا دوا هەناسەی ژیان،
بۆ گەل ژیا، بۆ هەژاران و ڕەنجدەران
سەری باوەڕ و ئاواتی ئەگەیشتە بێخی ئاسمان
بۆ مەرگی تۆ مەرگی نا نەبەردی قارەمان
چۆن بوێرم شتێ بڵێم منی بەجێماوی كاروان !
ئای لە نەفامی دوژمنان
ئای لە گەوجی گەورەكەیان !
ئەو ئاگرەی كەوتەوە،
شار و گوندی گرتەوە،
چۆن بە چۆڕێ قوڕاوی پیس، كپ ئەبێ ئەكوژێتەوە ؟
یان چۆن بە دوو فووی هەناسەی سوار دائەمركێتەوە
ڕۆژ بە ڕۆژ ئەبێ زیادبكا، بڵێسەی بەرزبێتەوە
تا پوش و پاوەنی خیانەت
تا شەخەڵی عومری دوژمن، سەرانسەر ئەتەقێتەوە
ئەی هەڤاڵی بێسەر و شوێن
دوژمن چ گەوجە نازانێ‌، لە جێگەی هەر دڵۆپێ خوێن
لە گەروی زامی جەستەی ئێوە ئەتكێ
هەزار سەری تازە دەردێن
لە جێی هەر گوڵێ‌، كە وەری
هەزار گۆپكە و چرۆی تازە ئەڕوێن
نەڕەی شۆڕشگێڕانی دلێر
پریشكی بیر و باوەڕی زەنوێر !
گەیشتۆتە هەموو جێیە
دێهات و شار
تا كەنجی ئەشكەوتی شێدار
گەیشتۆتە هەموو گوێیە
كارگەر، جوتیار
كاتی هەڵمەت و پەلامار
هەر كە یەكێكمان لێئەگلێ
یەكێكی تازە دێتە خوار
تفەنگەكەی لە دەست ئەگرێ،
سەدی تازە دێنە پێشی
نایەڵن ئاڵاكەی بنەوێ
ئەی هەڤاڵی بێسەر و شوێن
ڕنگی ئاسۆی نیشتۆتە خوێن
دوای نووچاندن و هەڵەنگوتن
وا خەڵكی دیسان ئەبزوێن
گوێم لە ئاوازی كاروانە
بە ڕیز ئەڕۆن و وا ئەڵێن
ئەبێ كەلەی سەری دوژمن
جومجومەكەی بتی مەزن
بكەین بەئینجانە و گوڵدان
بۆ ڕۆژی سوری سەركەوتن
تاوەكو بیبەن بەدیاری، بۆ مناسبی شەهیدان
شەهیدانی گومناو پیشمەرگەی بێ ناو نیشان

دووەم: شیعری (داستانی ڕەنجی بێهودە)
ئای بۆ ڕەنجی بە فیڕۆ چووم
ئای بۆ خونچەی بە گوڵ نەبووم
ئای بۆ خەرمانی سوتاووم
ئای بۆ باخچەی هەوا بردووم
ئای بۆ ڕیسی بە خوری بووم
هەی پیرێژنی كوڕ كوژراو
وەرە با شینێ بگێڕین
تا بە جۆباری خوێنی دڵ
تا بە ساڵی ئەسرینی چاو
قوڕێكی زۆر خەست ئەشێلین
بۆ پەیكەری نامرادی
بۆ هیوایەك
تاقانە خێرنەدیوەكەت، گیانی خۆی كرد بە قوربانی
بەڵام دزی چنگ و پەل سور ، خائینی ناوخۆ و تاڵانی
نەیهێشت بژی مراندی بە نەگەشاوەی وەراندی
بۆ هیوایەك نەهاتەدی !
هەی تازە بوكی شۆخ و شەنگ
هەی بەدبەختی لانە وێران
هەی ئەو بوكە نائومێدەی لەباتی سوراو و میكیاج
خوێنی وشك هەڵاتوی جێگە چڕنووكی لە خۆدان
ڕومەتی سور و پاراوی وەرگەڕانی بە ڕەشەساج
گڕی سوری تەننووری جەنگ
دەزگیرانەكەی فڕانی
كردی بە گۆڵ و بە سوتوو
ئاهەنگی خەنەبەندانی
زەماوەندی شایی و سەمای، وەرگەڕانی بە قوڕپێوان
وەرە با پێكەوە هەردوو
ئاڵای چەمەری چۆپی هەڵكەین
بانگی شەپۆڕی لێ هەڵدەین
ئاوازێكی خەمناك و مات
بۆنی خوێن و سوتووی لێ بێ
تامی تۆڵە و باروت بدات
بۆ ئەم ڕۆژە ڕەشە ڕێكخەین !
هەی ئەوانەی هەتیو كەوتوون
هەی ئەوانەی بێبەهرە بوون
لە باڵی میهرەبانی باوك
لە كۆشی گەرمی خێزان و لە ئارام و لە سرەوتن
ئەزانن بۆ ؟ باوكیان لەسەرچی لەكیس چوو ؟
ملیان لە چەقۆی تیژ ئەسوو
لەپای چی بوو ؟ بۆ چی بوو خۆیان دابە كوشت ؟
ویستیان ئێوەش
وەكو ئێمە كۆیلە نەبن
بە دەردەكەی ئێمە نەچن
پێڵاوی دوژمن ماچ نەكەن،
نەبن بە بۆیاخچی دوژمن
تەوقی دیلی بێلانەتان وەكو ئێمە
نە ئاڵێتە مل و گەردن
نەبن بە كۆڵهەڵگری خەم
بەڵام سەد داخ
هەزار ئەفسوس
جەجاڵێكی پیر و دەستبڕ، بەدەم فریشتەی ڕزگاری
سپڵە و نامەرد و درۆزن
ڕوو زەردی شەرمەزاری
نینۆك بە خوێنی جگەر سوور
دڵ پڕ لە كینەی وەك ئابنووس
دوو سێ زمان درێژی قسە لوس
ئەو گوڵەی باوكت ڕوانی
بە ڕەنج و ماندوو بوون بە ئارەقی ناوچەوانی
لە خیوێنی خۆی ئاوی دایە
ئەمان لە بنجوبێخ دەریان هانی !
هەی پیرەمێردی پەك كەوتە
ئەگەر مایت و تا چەن ساڵی كەش نەمردی
كوڕەزا هەتیوەكەت
مناڵی كوڕە خێرنەدیوەكەت
داوای چیرۆكی لێ كردی
ئێخەی گرتی بۆ داستانێ‌
چیرۆكی باوكی بۆ بكە تا بزانێ
چۆن جەجاڵێكی نا پەسەن
دوو سێ زمان لوسی نا ڕەسەن
زوڕنای پێشەنگی كاروانی
خەبات و هەوڵ و قوربانی
هەژارانی گەلیان ئەژەن
لافی شوانی و پاسەوانی مێگەلی گەلیان لێ ئەدا !
تاوەكو خەڵكیان وەكو ماسی
هاویشتە ناو تۆڕی پانی
قسەی زل و فشار و تەفرەدان
ئەوسا ڕەنجیان هەموو دزی
هەست و نەستیان برد بە تاڵان !
خوێنی هەزاران شەهیدی جوانە مەرگ و قارەمانی
وەك باوكی ئەو بەسەزمان
بە دوو پولی قەڵب و چڵكن
لە پەناوە بە پەنهانی
فرۆشت بە ناحەز و دوژمن
ئەی لاوانی وڵاتەكەم
بۆچی تێر ئاخ هەڵنەكێشم، بۆ گەلە نا ئومێدە ماتەكەم
ئەو باوكەی هیوامان پێی بوو
تەنیا لە ڕوو فریشتە بوو
هەم خائین و هەم دز دەرچوو !
ئەو چەقۆی نایە گەردنی كۆرپەی هیواو ئاواتەكەم !
دەی كەی دێنە جوڵە و خرۆش ؟ كەی ئەسپی شۆڕش دەئاژوون
بۆ ئەو مناڵە جوانانەی بە ساوای هەتیو كەوتوون؟
بۆ ئەو بوكە جوانانەی بە گەنجی بیوەژن بوون؟
بۆ ئەو پیرە كەساسانەی ڕۆڵەكانیان هەموو كوژران
بۆ ئەو دۆست و هەڤاڵانەی بە زیندوی لە چاڵنران
هەی لاوانی وڵاتەكەم
هەی كارگەرانی ڕەنجەڕۆ
هەی وەرزێرانی دەس خەڕۆ
ئۆباڵی سەرجەم ئەمانە وا لەئەستۆی ئێوەدایە
چاوەڕوانی تۆڵەی ئێوەن
بۆ كپن و ورتەتان نایە ؟
كوا لافاوی توڕەیتان !
كوا زەلزەلەی بێ ئامانی
ڕق و كینەی زەحمەت كێشانی بێ مایە ؟
كوا گەردە لولی ڕاپەڕین !
كوا ڕەشەبای پەلاماردان
بۆ كزە بۆ دەنگی نایە ؟
بۆ وردە باری و سەبر و ئارام تاكەی لەناو سەهۆڵایە ؟
ڕەنجدەرانی بازو ئاسن
هەی كارگەرانی ڕەنجەڕۆ
شاگردانی كاوەی مەزن
تۆ پۆڵا بە پەنجە ورد ئەكەی
ئاسن ئەنوشتێنیتەوە
چۆن تۆ ئێشتا بۆ جەجاڵێ‌ كە ڕەنجی تۆ هەمووی ئەبات
كوڕنوش ئەبەی
لە ڕویا ئەچەمیتەوە
دەی وا ڕۆژی ئەوەمان هات
كەلاكی خوێنمژان فڕێ بدەینە ژێری خاك
چەكوشەكەت ئامادە بكە، بۆ تەپڵی سەری ئەژدەهاك
بۆ سەری ئەوانەی خوێن ئەمژن
هەی وەرزێرانی دەس خەڕۆ
تۆ بە زۆری نینۆكی خۆت ناو دڵی ڕەقەن هەڵئەدڕی
بەردەڵانی و ماو ئەكێڵی
جەرگی زەمینی وشك و سەختی ناو هەناوی شەخەڵ ئەبڕی
چۆن تۆ ئێستا ئەهێڵی
ڕەنجی مانگ و وەرز و ساڵی پان و بەرین
چەن كەسێك چەشی دزی
فێرە ئازار و خوێن مژین
هەمووی بەرن !
مەینەتی بۆ خۆت پێ ئەكڕی !
دەی با هەناوی ئەوانەی درۆزن بوون دەستیان بڕین
دەی با دڵ و جەرگی زۆردار
وەكو جەرگی زەمین بدڕین
داسەكەت بدە لە هەسان
با تەقەللای ئەم وەرزەمان
تەرخان كەین بۆ
دروێنەی ملی خائینان

سوود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە:

- ڕابەری ڕۆژنامەگەری كوردی، جەمال خەزنەدار، (1973، ل: 104)
2- بیبلۆگرافیای ڕۆژنامەنوسی كوردی، ڕەفیق سالەح ئەحمەد، (2002، ل: 68).
3- بیرەوەری ژیان و مەرگی نەوشیروان مستەفا، كرێكار حەمەغەریب بێدەری، (2018، ل: 16).
4- چاوپێكەوتن، ڕەفعەتی مەلا، 7 - 7 - 2018، سلێمانی
5- دەربارەی شیعر و شاعیر، ڕەزا بەهرانی، ( 2007، ل: 56).