گەلی عێراق لە چاوەڕوانی کۆبوونەوەکەی بایدن و سودانیدا

کازم جەباری

2024-04-16

١. کۆبوونەوەکە بە بانگهێشتی فەڕمی بووە بە فەڕمیش پێشوازی لە سودانی کرا.

٢. هەرچەند ئەوەی لە سیاسەتی ئەمریکادا واردە ئەوەیە کە ئەمەریکا (دۆستی هەمیشەیی نییە، بەڵکو بەرژەوەندی هەمیشەیی هەیە). بۆیە ئەمەریکا لەپێناو پاراستنی بەرژەوەندییەکانی لەناوچەکە. هەرگیز پشت لە عێراق ناکات، ئەگەرچی ئەمەریکا تمووحی زۆرتری بە عێراق و هیوای زیاتری بە گۆڕانکاری لە عێراق و پەرەپێدانی زیاتری پەیوەندیەکانی نێوان هەردوو وڵات هەیە.
٣. بایدن دانی بەوەدا نا پەیوەندی نێوان ئەمەریکا و عێراق خەلەلی تێدایە، پەیوەندیەکەیان ئاڵوزە و پێویستی بە هەمەهەنگی زیاترە لە زۆر ڕووی وەک سیاسی و ئاسایش و ئابووری و. ...هتد.

٤. بایدن وەک سیاسەتی نەگۆڕی ئەمەریکا پشتگیری خۆی و وڵاتەکەی بۆ ئیسرائیل نەشاردەوە، لە هەمانکاتدا سودانیش ئەوەی نەشاردەوە کە وەکو عێراق پشتگیری لە دۆزی ڕەوای فەلەستین دەکەن، لەو ڕووەوە هەردوو وڵات بۆچوونیان جیاوازە، هەربۆیە سوودانی داوای ئەوەی کرد لەگەڵ ئەمەریکادا کار لەسەر خاڵە هاوبەش و بەرژەوەندیە هاوبەشەکانی نێوانیان بکەن.

٥. پێموایە ئەمەریکا دەخوازێت بارودۆخی عێراق سەقامگیرو ئارام بێت، ئەمەش بەو مانایەیی لایەنی کەم عێراق نەبێتە تەڕەف لە شەڕی ئیسرائیل و فەلەستین و ئاڵۆزییەکانی ئێران و ئیسرائیل و ناوچەکە. چونکە ئەمەریکا لە هەڵوێستی میلیشیا شیعەکان بێزارە، ڕەنگە ئەوەش یەکێک بێت لە کارنامەی کۆبوونەوەکەیان.

٦. ئەوەی بەلای عێراقەوە گرنگە بەدەرفەتی دەزانێت لەم کۆبوونەوەیەدا فۆکسی بخاتەسەر لایەنی ئابووری و هەوڵەکانی عێراقە بۆ گەشەپێدانی ژێرخانی ئابووری، لە وێنەی پڕۆژەی گەشەپێدان کە حاڵی حازر عێراق کاری تێدادەکات، هەربۆیە هاوشان لەگەڵ ستافی شاندی عێراق چەند بازرگانێک هاوڕێیەتی سوودانی دەکەن.

٧. ئەمەریکا لەم قۆناغەدا نایەوێت دۆخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هێندەی تر ئاڵۆز ببێت، چەند بەرەیەکیتری شەڕ لە ناوچەکەدا دروست بێت. چونکە بارودۆخی جیۆپۆلەتیکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تایبەت و جیاوازە بەوپێیەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کلیلی پێکەوەبەستی جیهانی کۆنە، کەمەبەست لێی هەرسێ کیشوەری ئاسیا و ئەفەریقا و ئەوروپایە.
٨. پێموایە لەم سەرانەدا ئەمەریکا بە سودانی دا پەیامی تایبەت بۆ ئێران دەنێرێت. چاوەڕوان دەکرێت دوای گەڕانەوەی بۆ عێراق، سودانی سەردانی ئێران بکات.

٩. چاوەڕوان دەکرێت ئەم کۆبوونەوەیە لە ڕووی پەیوەندیە دیبلۆماسی و سیاسی و سەربازی و تەنانەت ئابوری و بازرگانییەوە  کۆبوونەوەیەکی گرنگ بێت لە مێژووی پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات، هەرچەندە لە ئێستا زۆرتر عێراق پێویستی بە ئەمەریکایە هەربۆیەش سوودانی چاوی لەوەیە لەم سەردانەیدا وەرەقەیەکی نوێ لەگەڵ ئەمەریکادا هەڵداتەوەو بە ئومێدی هاوکاری و هەمەهەنگی زیاتری ئەمەریکا هەم بۆ عێراق هەم بۆ داهاتووی سیاسی و ڕوڵی خۆی لە عێراقی داهاتوودا.
١٠. لە دەرەنجامی ئەم سەردانەدا ئەمەریکا و عێراق ڕێکەوتنی گرنگی سیاسی و سەربازی و ئابوری مۆر دەکەن، ڕەنگە ئەم ڕێکەوتنانە بە دڵی وڵاتانی ناوچەکە نەبێت بەتایبەت ئێران و تورکیا.

١١. بەلای ئەمەریکاوە سەقامگیری ناوخۆی لە عێراقدا گرنگە، هەربۆیە هانی ڕێکەوتن و خۆ گونجاندن و پێکەوە کارکردن دەدات لەناوخۆی عێراقدا بەتایبەت لەنێوان پێکهاتەکانی شیعە و سونە و کوردا، ئەمەریکا پشتگیری لە دەوڵەتێکی دامەزراوەیی کراوە و هاوسەنگ دەکات، کە تێیدا ڕێز لە هەموو پێکهاتە ئاینی و نەتەوەییەکان بگیرێت و مافەکانیان پێشێل نەکرێت و هارمۆنیەتی سیاسی و کۆمەڵایەتی کۆمەڵگەی عێراقی تێکنەچێت. هەتا هەمووان بتوانن لە چوارچێوەی عێراقێکی فیدڕاڵی یەکگرتوودا بژین.

١٢. سەبارەت بە بارودۆخی کورد، ڕەنگە لەم قۆناغەدا هەموولایەک پشتگیری لە بڕیارەکانی دادگای باڵا بکەن، وەک نێوەندگیرییەک لەنێوان دەسەڵاتی سیاسی مەرکەز و هەرێمی کوردستان. بەتایبەت لەڕووی دابینکردنی شایستەداریەکانی هەرێم و پاراستنی مافەکانیان. بێگومان خواستی ئەمەریکا وەهایە عێراق و هەرێم، هانبدات دوور لە تواندوتیژی و ئەجێندای ئیقلیمی بە گفتوگۆ، کۆی کێشەکانی نێوانیان و ئەو کێشانەی پەیوەندی بە هەرێمەوەیە چارەسەر بکەن لە ناویاندا کێشەی مووچە و نەوت و هەڵبژاردن. ڕەنگە ئەم هاندانە بەدڵی دەسەڵاتدارانی عێراق و هەرێمیش نەبێت بەڵام لە پێناو  سەقامگیری وڵات ناچارن پێوەی پابەندبن، وادیارە ئەمەریکاش هەر ئەمەی دەوێت.